Groepsdynamica in teamcoaching

Hoe krijg je in teamcoaching zicht op de groepsdynamica in het team? Wat zijn de belangrijkste groepsdynamische patronen en welke groepsdynamische thema’s beïnvloeden de samenwerking in het team?
In dit blog geef ik je inzicht in de groepsdynamica in teams, en geef ik je handvatten hoe je groepsdynamische thema’s kunt herkennen.

De chaos van groepsdynamica

De dynamieken in teams kunnen heel grillig zijn, evenals de bijbehorende emoties. Er zijn conflicten die soms jaren kunnen duren, of er wordt juist samengewerkt volgens het ‘harmonie-model’ waarbij er helemaal geen conflicten lijken te zijn. Teamleden voelen zich buiten gesloten, of willen zelf niet bij het teamhoren. Er zijn subgroepen, vergaderingen die eindeloos duren zonder dat er een besluit valt, verborgen agenda’s, belangentegenstellingen en onderwerpen die niet besproken mogen worden. Er zijn leiders en informele leiders, volgers, tegendraadse teamleden, kartrekkers, passievelingen, veelpraters en teamleden die hun mond houden, …

De ‘mission impossible’ van groepsdynamica in teamcoaching
Wanneer je alle teampatronen in detail in kaart wilt brengen, en precies wilt weten welke onderlinge relaties en interacties er zijn in een team, kom je al snel van een koude kermis thuis. Het is een onmogelijke opgave.
Stel je coacht een team van 10 personen, persoon A tot en met J. Dan heeft A een interactiepatroon met B, C, D, E, F, G, H, I en J. Hierbij is het hebben van geen interactie ook een interactiepatroon. B heeft een interactiepatroon met A, C, D, E, F, G, H, I en J, ….
Je begrijpt, dit wordt een eindeloze lijst.
En in teamcoaching willen we die interactiepatronen ook nog in kaart brengen op het zichtbare gedrag op de bovenstroom, én op de overtuigingen, gevoelens en waarden op de onderstroom. Dan wordt het compleet en in detail in kaart brengen van de interactiepatronen in het team een volledige mission impossible.

Wetmatigheden in groepsdynamica
Gelukkig is er ook goed nieuws. Teamcoaching richt zich namelijk op de opvallendste interactiepatronen tussen de teamleden onderling en tussen de teamleden en de leidinggevende. Deze interactiepatronen kunnen een constructief of destructief effect hebben op de teamsamenwerking, de sfeer in het team en de teamresultaten.
Het volgende goede nieuws is dat er in de interactiepatronen in groepen wetmatigheden zijn. Kennis en inzicht in deze groepsdynamische wetmatigheden maakt dat je groepsdynamische thema’s en teampatronen sneller herkent.

Groepsdynamica en de fasen van groepsontwikkeling

Een belangrijke wetmatigheid in groepsdynamica zijn de fasen van groepsontwikkeling. In elke groep zijn dezelfde ontwikkelingsfasen te ontdekken. En in elke fase van groepsontwikkeling spelen specifieke groepsdynamische thema’s.
Wanneer je dus als teamcoach de fase van groepsontwikkeling herkent, heb je ook automatisch zicht op belangrijke groepsdynamische thema’s die in het team aan de orde zijn. En omgekeerd: wanneer je als teamcoach bepaalde groepsdynamische thema’s waarneemt in het team, kun je die vaak gemakkelijk herleiden tot een fase van groepsontwikkeling.
De fasen van groepsontwikkeling spelen zich niet altijd lineair af. Soms wordt er een fase overgeslagen, soms blijft de groep in een ontwikkelingsfase hangen, en regelmatig komt een eerdere fase weer opnieuw terug in de groepsontwikkeling. Wanneer je als teamcoach de verschillende fasen in groepsontwikkeling leert herkennen, weet je sneller welke groepsdynamische thema’s spelen in het team. De fase van groepsontwikkeling geeft richting aan wat er nodig is om het team te ondersteunen naar een volgende fase in groepsontwikkeling.
Daarmee zijn de fasen van groepsdynamica een belangrijke groepsdynamische wetmatigheid voor de teamcoach, om zicht te krijgen op de chaos van groepsdynamica in het team.

De fasen in groepsontwikkeling
Jan Remmerswaal onderscheidt in zijn boek ‘Handboek Groepsdynamica’ 6 fasen in groepsontwikkeling:

1. De voorfase
2. De oriëntatiefase
3. De machtsfase
4. De affectiefase
5. De autonome groep
6. De afscheidsfase

Training Teamcoaching en Groepsdynamica

Leer de essentials van teamcoaching!

Je ontwikkelt teamcoaching vaardigheden om de teamsamenwerking te versterken.

Bekijk de Training Teamcoaching en Groepsdynamica

Hieronder geef ik een korte beschrijving van de verschillende ontwikkelingsfasen in groepen en de groepsdynamische thema’s die spelen in deze fasen.

1. De voorfase
   In de voorfase van groepsontwikkeling wordt de groep ontworpen. In deze fase ontmoeten de groepsleden elkaar nog niet. De ontwerpers van de groep bepalen het doel van de groep en de samenstelling van de groep.
   Het ontwerp van de groep en de keuzes die daarin gemaakt worden hebben invloed op de groepsdynamiek die ontstaat wanneer de groep daadwerkelijk samenkomt en gaat samenwerken.
2. De oriëntatiefase
   Wanneer een groep net is samengesteld en nog maar kort met elkaar aan de slag is, oriënteren de groepsleden zich enerzijds op functionele aspecten als ‘Wat is mijn taak, wat zijn mijn verantwoordelijkheden en wat wordt er van mij verwacht?’. En anderzijds spelen relationele thema’s als ‘Hoe gaan we hier met elkaar om? en Hoor ik er bij of niet?’.
3. De machtsfase
   Belangrijke thema’s in de machtsfase zijn leiderschap, macht, invloed en verantwoordelijkheden. De groepsleden vragen zich bijvoorbeeld (onbewust) af: Hoeveel invloed kan of wil ik hier uitoefenen? Wie zijn mijn medestanders en wie niet? Welke verantwoordelijkheden wil ik op me nemen en welke niet?
   In deze groepsfase zie je stevige woorden wisselingen, scherpe en kritische vragen en soms ook conflicten. Ook de leidinggevende kan worden getest op zijn stevigheid en zijn leiderschapskwaliteiten.
4. De affectiefase
   In de affectiefase ontstaat een sfeer van genegenheid en acceptatie. Wanneer de machtsfase open en respectvol is aangegaan, is de genegenheid gebaseerd op respect en het oprecht waarderen van elkaars inbreng.
   De machtsfase wordt ook regelmatig overgeslagen. In de affectiefase heeft het zichtbare gedrag op de bovenstroom dan de neiging om ‘lievig’ of ‘klef’ te worden, terwijl er op de onderstroom oordelen en irritaties kunnen zijn die niet worden uitgesproken.
5. De autonome groep
   De autonome groep is een zelfsturend team waarin de teamleden vanuit persoonlijk leiderschap samenwerken. Hierbij spelen groepsdynamische thema’s als: In hoeverre durf ik hier mezelf te zijn en in hoeveel pas ik me aan aan de groepsnormen? Hoe zorg ik voor mijn eigen belangen terwijl ik medeverantwoordelijk ben voor de groepsbelangen?
   De autonome groep is conflictvaardig en kan omgaan met belangentegenstellingen. De teamleden hebben inzicht in de eigen en elkaars persoonlijkheid en gaan respectvol om met de verschillen. De verschillen in de groep worden gebruikt voor het optimaal realiseren van de teamdoelstellingen.
6. De afscheidsfase
   Wanneer de doelen van een groep zijn gerealiseerd of wanneer de functie van de groep door nieuwe ontwikkelingen is vervallen, heeft de groep geen bestaansrecht meer. De groep wordt dan opgeheven. De afscheidsfase van de groep is gericht op loslaten en rouwen. Dit gaat gepaard met pijn, boosheid en angst. Een zinvol aandachtspunt voor de groepsleden is ‘Wat laat ik achter en wat neem ik mee?’.
   In de praktijk wordt deze fase gemakkelijk overgeslagen. Iedereen richt zich op de toekomst en realiseert zich onvoldoende dat de aandacht en energie nog op het ‘oude vertrouwde’ is gericht. Dit maakt bouwen aan de nieuwe toekomstplannen soms stroperiger en vol weerstand. Afscheid nemen is ook ruimte maken voor een nieuw begin. Door tijd te nemen voor de emoties die horen bij het afscheid, versnel je uiteindelijk de nieuw te zetten stappen buiten de groep.

Figuur: De fasen van groepsontwikkeling en de groepsdynamische thema’s

De fasen van groepsontwikkeling in teamcoaching

De fasen van groepsontwikkeling zijn uiteraard ook herkenbaar in teams, evenals de bijbehorende groepsdynamische thema’s. Hieronder geef ik je inzicht in hoe je deze groepsfasen tegen kunt komen in teamcoaching.

1. De voorfase
   Als teamcoach kom je doorgaans in het team wanneer het team al samenwerkt, soms al heel lang. De voorfase van het teamcoachingstraject is dan de contracteringsfase: Wat is het doel van de teamcoaching? Wie doen mee aan het teamcoachingstraject? Uit hoeveel dagdelen bestaat de teamcoaching?
   In het kader van de voorfase is het interessant wat de ontstaansgeschiedenis van het team is. Wat was het oorspronkelijke doel van het team? Hoe was het oorspronkelijke team samengesteld? Wat is er veranderd in het oorspronkelijke doel en de oorspronkelijke samenstelling?
2. De oriëntatiefase
   Aan het begin van teamcoaching speelt de oriëntatiefase soms een even opnieuw. De teamleden vragen zich dan (onbewust) af hoe de teamcoaching zal verlopen, welke spelregels gehanteerd gaan worden, of ze gehoord zullen worden, en of er aandacht en respect voor ze is. Doorgaans komen al snel de dagelijkse gewoontes en patronen naar boven; materiaal voor de teamcoaching.
   Teams die al langer bestaan kunnen zich (weer) in de oriëntatiefase bevinden, bijvoorbeeld als er veel nieuwe teamleden tegelijk instromen en een aantal ‘oude’ teamleden het team verlaten. Teams waar de teamleden hun team als ‘los zand’ ervaren, blijven vaak hangen in de oriëntatiefase. De teamleden zijn een soort ‘eilandjes van één persoon’ waardoor de samenwerking eigenlijk niet echt van de grond komt.
3. De machtsfase
   Als teamcoach is het belangrijk om je te realiseren dat stevig sparren en machtsstrijd onderdeel zijn van de groepsdynamica in een team. Het op een open en respectvolle manier discussiëren en thema’s ‘uitvechten’ met elkaar, maakt dat de teamleden beter weten wat ze aan elkaar hebben en versterkt het team.
   Een ander aandachtspunt voor de teamcoach is dat je in deze groepsfase als teamcoach ook door het team of teamleden uitgetest kan worden. Bijvoorbeeld in de vorm van kritische vragen, eisen aan het programma of het ter discussie stellen van een opdracht.
4. De affectiefase
   In de teamcoaching herken je de patronen van de affectiefase bijvoorbeeld in de wijze waarop de teamleden elkaar feedback geven. Geven ze elkaar alleen complimenten of dagen ze elkaar ook uit in ontwikkelpunten? Zijn de teamleden open en direct naar elkaar of zijn ze vooral lief en aardig? Redden de teamleden elkaar of ondersteunen ze elkaar om te groeien?
   En welke rol speel jij hierin als teamcoach? Richt je je teamcoaching vooral op de positieve punten in de teamsamenwerking of zet je ook de pijnpunten in de samenwerking op de kaart? Geef je zelf feedback volgens de feedbackregels? Ben je ‘lievig’ of een eerlijke spiegel?
5. De autonome groep
   Het zelfsturende team bepaalt zelfstandig de doelen van de teamcoaching. Het team is zich bewust van de eigen sterke en zwakke kanten, en de teamleden zijn gemotiveerd om met elkaar te bouwen aan de onderlinge samenwerking.
   De grootste pas op voor de teamcoach in de fase van de autonome groep is om te veel eigenaarschap naar zich toe te trekken. Je gaat dan harder werken en je verantwoordelijker voelen voor het teamresultaat dan passend is. In feite ontneem je het autonome team dan hun autonomie, waarmee je ze een of twee fase terug zet. De uitdaging voor de teamcoach is om te vertrouwen op de zelfstandigheid van het team en de teamleden, en hen te ondersteunen bij de door het team ingebrachte teamcoachingsvraag. Niet meer en niet minder.
6. De afscheidsfase
   In veel teamcoaching trajecten is de afscheidsfase vooral gericht op het afscheid nemen van de teamcoaching en het borgen in de praktijk. De leeropbrengst wordt geoogst, er worden afspraken gemaakt over het toepassen en borgen in de werksituatie en soms is er ook follow-up vanuit de manager of bijvoorbeeld vanuit de HR- of L&D-afdeling.
   Soms eindigt het bestaan van het team, bijvoorbeeld omdat het een tijdelijk projectteam was, omdat de functie of taak van het team ophoudt te bestaan, of omdat er een transitie plaatsvindt naar een andere vorm zoals naar een matrixorganisatie.
   Dan is het rouwproces een belangrijk onderdeel van de teamcoaching, voordat de focus naar de toekomst enthousiast en vol energie kan worden ingezet.

Meer leren over groepsdynamica in teams?

Wil je groepsdynamica in teams leren herkennen en je teamcoaching vaardigheden ontwikkelen? Dan kun je bij Blankestijn & Partners terecht in de 3-daagse Training Teamcoaching en Groepsdynamica. In deze training krijg je inzicht in groepsdynamische patronen op de bovenstroom en onderstroom van teamontwikkeling, leer je de basis van teamcoaching en ontwikkel je essentiële teamcoaching vaardigheden. Als teamcoach word je je bewust van je rol en leiderschap en de impact hiervan op de teamontwikkeling.
De Training Teamcoaching en Groepsdynamica is geschikt voor iedereen die binnen zijn functie ook in de rol van teamcoach actief is of wordt, zoals managers, HRM-professionals, teamleiders, trainers, (Agile) coaches of P&O-adviseurs.

Ben je werkzaam in de functie van Teamcoach, intern binnen een organisatie of als externe teamcoach en zoek je een passende opleiding? Kijk dan ook naar de 12-daagse LVSC en NOBTRA erkende Post-HBO Opleiding Systemisch Teamcoach en Teamtrainer. Hierin leer je teamcoachen vanuit groepsdynamisch coachen en systemisch werken. Je krijgt het vak van teamcoach gedegen en diepgaand in de vingers en leert teams begeleiden in uitdagende teamdynamiek. Je leert diverse teamopstellingen begeleiden en onderzoekt je magische en dienende plek als teamcoach.

Twijfel je of welke opleiding past bij jou, neem dan contact met ons op dan kijken we er samen naar.

Meer over groepsdynamica in teams?

Nieuwsgierig naar meer inspiratie, kennis en praktische handvatten voor het coachen van teams? Lees dan:

• Wat is Teamcoaching
• 7 Team interventies voor Teamcoaching
• 5 Verleidelijke Valkuilen voor Teamcoaches, met tips om je impact te vergroten

Meld je aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de nieuwste blogs , tools en artikelen op onze Kennisbank voor coaches, trainers en teamcoaches.

Toolbox voor coaches, trainer en teamcoaches

Meer tools vind je op onze kennisbank onder de Toolbox voor trainers, coaches en teamcoaches. Zoals:

• Toolbox Groepsdynamica
• Toolbox Werkvormen Teamcoaching
• Toolbox Persoonlijke Ontwikkeling voor Teamcoaches

Opleidingen over groepsdynamica in teams?

Zoek je een opleiding waarin je meer leert over de groepsdynamica in teams? Dan kun je bij Blankestijn & Partners terecht in de opleidingen:

• Training Teamcoaching en Groepsdynamica
• Post HBO Opleiding Systemisch Teamcoach met Ziel en Zakelijkheid.