Systemisch werken: Voorbeelden van opstellingen

Binnen systemisch werken kunnen diverse voorbeelden van opstellingen worden onderscheiden. Het systemisch werken van Bert Hellinger is bekend geworden met de familieopstellingen en later werden ook de organisatieopstellingen steeds meer gemeengoed.
Inmiddels zijn loopbaanopstellingen, teamopstellingen en scenario-opstellingen ook voorbeelden van opstellingen voor systemisch werken. In dit blog geef ik een aantal opstellingen voor systemisch werken, en leg ik uit wat deze opstellingen inhouden.

Systemisch werken voorbeeld 1: Familieopstellingen

Familieopstellingen zijn binnen systemisch werken nog steeds de bekendste opstellingen. Onze patronen zijn vaak diep geworteld in ons familiesysteem. In een familieopstelling kan de systemische bagage zichtbaar worden die het huidige functioneren van de coachee beïnvloedt. Vervolgens kan een ‘helende beweging’ gemaakt worden die het patroon helpt doorbreken.
Bij familieopstellingen wordt het gezin van herkomst van de coachee en soms ook het grotere familiesysteem met (over)grootouders opgesteld. Zo bestaat een basis-familieopstelling uit de coachee (het kind) en zijn vader en moeder. Deze basis-familieopstelling kan worden uitgebreid met de broers en zussen van de coachee en /of met de grootouders. Ook kunnen thema’s aan de familieopstelling worden toegevoegd als levensenergie, succes, ziekte en gezondheid, afscheid, status, of zingeving.
Je kunt het systemische werken met familieopstellingen bijvoorbeeld inzetten in 1-op-1 coaching of in een groep waarbij de groepsleden de personen en elementen in de opstelling representeren.

Voorbeelden van een Familieopstelling
Op onze online Toolbox Systemisch Coachen vind je diverse voorbeelden van familieopstellingen die je kunt inzetten bij individuele coaching, zoals de Familieopstelling Eigen plek in horizontale ordening.
In deze familieopstelling stelt de coachee zichzelf en zijn broers en zussen op. De opstelling geeft de coachee inzicht in de plek die hij innam ten opzichte van zijn broers en zussen en in de plek die hij gezien de ordening eigenlijk heeft. Door de eigen plek in te gaan nemen, komt de coachee dichter bij zichzelf en ontstaat er rust in het familiesysteem.

Systemisch werken voorbeeld 2: Organisatieopstellingen

Na de familieopstellingen kwamen al snel de organisatieopstellingen in opkomst. Organisatieopstellingen zijn erop gericht het systemisch krachtenveld van een organisatie inzichtelijk te maken, en vervolgens te onderzoeken welke plek de inbrenger kan innemen om het gehele systeem te versterken.
Bij organisatieopstellingen worden elementen opgesteld als ‘de directie’, ‘de klanten’, ‘de missie van de organisatie’ of ‘het beleid van de overheid’. De op te stellen elementen worden gekozen in relatie tot de ingebrachte coachvraag.
Organisatieopstellingen kun je heel goed inzetten bij executive coaching, het coachen van een managementteam of in een groepsbijeenkomst voor managers en/of directeuren waarin organisatievraagstukken worden onderzocht.

Voorbeelden van een Organisatieopstelling
De organisatieopstelling Het systemisch krachtenveld staat beschreven op de toolbox Systemisch Coachen van onze online Kennisbank.
In deze organisatieopstelling krijgt de coachee of inbrenger inzicht in het systemisch krachtenveld van de organisatie met betrekking tot zijn organisatievraagstuk. Vervolgens biedt de opstelling een speelveld om te experimenteren met het verplaatsen van een element dat binnen de cirkel van invloed van de inbrenger ligt. Zo kan ‘de nieuwe visie op leiderschap’ door de directeur op een andere plek worden gelegd, of kan de directeur een andere plek innemen ten aanzien van de nieuwe visie.
Het verplaatsen van een van de elementen in het systemisch krachtenveld heeft vaak tot gevolg dat ook andere elementen gaan bewegen.
In teamcoaching kan het systemisch krachtenveld bijvoorbeeld gekenmerkt worden door de beroepsverenigingen van twee beroepen die in het team vertegenwoordigd zijn. De systemische roots van de twee beroepsgroepen maakt de besluitvorming in het team erg moeizaam, omdat er wezenlijke visieverschillen overbrugt moeten worden.

Opleiding Systemisch Coachen met Familieopstellingen

Verdiepende vervolgopleiding voor coaches!

Je ontwikkelt essentiële systemische vaardigheden, krijgt kennis en inzicht in de belangrijkste systemische kaders en leert familieopstellingen vakbekwaam begeleiden.

Bekijk de Opleiding Systemisch Coachen

Systemische werken voorbeeld 3: Teamopstellingen

Teamopstellingen zijn een specifieke vorm van organisatieopstellingen, waarbij het team als geheel kan worden opgesteld in de grotere systemische context, of waarbij de individuele teamleden worden opgesteld ten aanzien van een teamontwikkelingsthema.
Teamopstelling worden met name ingezet in teamcoachingtrajecten, omdat ze bijdragen aan de teamontwikkeling en teamsamenwerking waarbij alle teamleden betrokken zijn. Net als de andere voorbeelden van systemisch werken met opstellingen leggen ook teamopstellingen patronen genadeloos en respectvol bloot. In teamcoaching gebeurt dit midden in de teamdynamiek; alle aanwezigen zijn als het ware ‘partij’ in de opstelling. Dit maakt dat het systemisch werken met teamopstellingen ook vakmanschap van de teamcoach vraagt in het omgaan met groepsdynamica, emoties en onderlinge interactie in het hier-en-nu van de teamcoaching.

Voorbeelden van een teamopstelling
Op onze online Toolbox Werkvormen Teamcoaching vind je onder andere voorbeelden van teamopstellingen. Ik zet hier de teamopstelling Kernwaarden in de spotlights. Met deze teamopstelling krijgt het team inzicht in hoe de teamleden zich verhouden tot de organisatiewaarden.
De teamopstelling tilt boven tafel wat de teamleden doorgaans al hebben aangevoeld, waar ze zich wellicht al aan geïrriteerd hebben bij bepaalde teamleden of waar ze bijvoorbeeld op zijn afgehaakt. Het bespreken van de inzichten uit de teamopstelling dient daarom te gebeuren vanuit de eigen plek en eigen beleving, zonder oordelen of verwijten naar elkaar. Wanneer op deze manier wordt uitgewisseld in het team, ontstaat meer begrip en verbinding.
Vanuit de inzichten uit de opstelling én de uitwisseling in het team, ontstaat beweging naar een andere plek ten opzichte van de organisatiewaarden. Een plek die het team en de teamsamenwerking versterkt.

Systemisch werken voorbeeld 4: Loopbaanopstellingen

Loopbaanopstellingen helpen de coachee bij het beantwoorden van zijn loopbaanvraag, en geven inzicht in de systemische patronen die zijn loopbaankeuzes en loopbaanacties beïnvloeden. Loopbaanopstellingen richten zich op specifieke thema’s in een loopbaantraject.
In veel loopbaanopstellingen is sprake van een deel 1 waarin de huidige situatie wordt onderzocht, en een deel 2 waarin mogelijke ontwikkelingsstappen naar de toekomst worden verkend. In deel 1 van de loopbaanopstelling krijgt de coachee inzicht in zijn patronen die van invloed zijn op zijn loopbaanvraag. De loopbaanopstelling is dan een heldere spiegel die de coachee verdiepende en soms confronterende inzichten geeft.
Deel 2 van een loopbaanopstelling geeft de coachee de mogelijkheid om te experimenteren met mogelijke veranderingen in zijn gewoontepatroon. Ook toekomstscenario’s kunnen in deel 2 worden onderzocht.
Op deze manier geeft de loopbaanopstelling richting voor het doorbreken van het patroon en het zetten van concrete loopbaanstappen.

Voorbeeld loopbaanopstelling
Op onze online Kennisbank vind je op de Toolbox Loopbaancoaching onder andere informatie over systemisch werken in loopbaancoaching, en voorbeelden van loopbaanopstellingen.
Zo kun je de loopbaanopstelling Levensgebieden heel goed inzetten bij loopbaanvragen over balans tussen werk en privé, (levens)loopbaankeuzes maken of zingeven aan werk en leven. In deze loopbaanopstelling ervaart de coachee de impact van zijn huidige keuzes op zijn fysieke en emotionele welbevinden. Deze diepgaande ontdekkingen kunnen leiden tot nieuwe prioriteiten in zijn levensgebieden en zelfbewuste vervolgstap in de eigen (levens)loopbaan.

Systemisch werken voorbeeld 5: Scenario-opstellingen

Scenario-opstellingen bieden de coachee de mogelijkheid om verschillende acties, opties of oplossingen te verkennen.
In scenario-opstellingen kunnen ook combinaties worden onderzocht, bijvoorbeeld de combinatie tussen de loopbaanankers van de coachee en zijn loopbaanopties, of de combinatie tussen verschillende doelgroepen en de mogelijke producten of diensten (product-markt combinaties) die de coachee wil gaan aanbieden.
Wanneer de coachee keuzes wil maken en de analyse vanuit zijn hoofd niet voldoende richting geeft, kan een scenario-opstelling verdiepende informatie geven. In de opstelling ervaart de coachee de impact van de verschillende scenario’s fysiek en emotioneel, een aanvullende informatiebron aan de informatiebron van het hoofd. Zo helpt een scenario-opstelling om richting te bepalen.

Voorbeelden van een Scenario-opstelling

Op onze online Toolbox Systemisch Coachen vind je een palet aan voorbeelden van opstellingen, zoals de Scenario-opstelling Loopbaanperspectieven.
In deze scenario-opstelling onderzoekt de coachee de match tussen zichzelf en een aantal loopbaanperspectieven. Je kunt deze opstelling inzetten in een loopbaantraject wanneer de coachee al idee heeft van mogelijke loopbaanrichtingen. De scenario-opstelling Loopbaanperspectieven combineer je dan bijvoorbeeld met het voeren van verkennende netwerkgesprekken en online onderzoek naar de verschillende loopbaanrichtingen.

Meer over Systemisch Werken en Opstellingen?

Nieuwsgierig naar meer inspiratie, kennis en praktische handvatten voor het coachen van teams? Lees dan:

• Persoonlijke Ontwikkeling: Systemisch Coachen vanuit het Lege Midden
• Wat betekent Systemisch Werken in Loopbaancoaching?

Meld je aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de nieuwste blogs, tips en artikelen op onze Kennisbank voor coaches, trainers en teamcoaches.

Toolbox voor coaches, trainer en teamcoaches

Meer tools vind je op onze kennisbank onder de Toolbox voor trainers, coaches en teamcoaches. Zoals:

• Toolbox Systemisch Coachen
• Toolbox Werkvormen Teamcoaching
• Toolbox Loopbaancoaching

Opleidingen over om Systemisch werken te leren begeleiden

Zoek je een opleiding waarin je leert om als coach, loopbaancoach of teamcoach systemisch te werken? Dan kun je bij Blankestijn & Partners terecht in de volgende opleidingen:

• Opleiding Systemisch Coachen met Familieopstellingen
  Vervolgopleiding voor coaches waarin je familieopstellingen leert begeleiden in een 1-op-1 coachingsgesprek.
• Opleiding Systemisch Loopbaancoach
  Vervolgopleiding voor loopbaancoaches en coaches waarin je systemisch leert werken met veel voorkomende loopbaanthema’s
• Post-HBO Opleiding Systemisch Teamcoach en Teamtrainer
  Intensieve vervolgopleiding waarin je teams systemisch en groepsdynamisch leert begeleiden naar een betere samenwerking.