Transactionele Analyse in Coaching

Eric Berne ontwikkelde in de jaren 1950 – 1960 de Transactionele Analyse (TA), een stroming in de psychotherapie die eveneens bruikbare inzichten en werkvormen biedt voor de coach. In dit blog leg ik uit wat Transactionele Analyse is en beschrijf ik enkele thema’s uit de TA die je in coaching gemakkelijk kunt inzetten, namelijk egoposities, transacties , het levenscript en de dramadriehoek. Aan het eind van het blog beschrijf ik enkele TA-werkvormen voor coaching die zowel gericht zijn op de bovenstroom als op de onderstroom van de coachvraag.
De coachingsmethodiek Transactionele Analyse kun je bijvoorbeeld inzetten bij coachingsvragen op het gebied van effectieve communicatie, persoonlijk leiderschap en leiderschapsontwikkeling.
Je kunt TA ook heel goed gebruiken voor je persoonlijke ontwikkeling als coach.

Wat is Transactionele Analyse?

Transactionele Analyse geeft je inzicht in de interactiepatronen tussen mensen en in de patronen die jezelf hebt ontwikkeld in de interactie met anderen. TA helpt je om gezonde relaties aan te gaan vanuit eigen autonomie en verantwoordelijkheid.

Transactionele Analyse helpt je om:

• Inzicht te krijgen in je persoonlijkheid, bijvoorbeeld met het model van de egoposities;
• Communicatiepatronen te ontrafelen en doorbreken, bijvoorbeeld door het onderzoeken van de transacties tussen mensen;
• Je patronen en overtuigingen diepgaand te onderzoeken en hierin nieuwe beslissingen te nemen, bijvoorbeeld met het levenscript.

Een van de grondgedachten van Transactionele Analyse is ‘Ik ben ok, en jij bent ok’. Deze visie beschreef Eric Berne in het OK-kwadrant met de 4 levensposities.

Opleiding Transactionele Analyse

Verdiepende vervolgopleiding voor trainers en coaches

Inzicht in de kern van TA, krachtige TA-thema’s leren begeleiden in je training of coaching, toolbox met TA werkvormen.

Bekijk de TA-Opleiding

De 3 egoposities – Het OVK-model

Wanneer we kijken naar ons eigen gedrag, is dat heel verschillend. De ene keer reageren we heel verstandig, de andere keer enthousiast en spontaan, en op weer een ander moment met een bestraffende vinger. Eric Berne onderscheidt drie posities van waaruit we kunnen handelen: de Ouder, Volwassen en Kind-egopositie. Een egopositie is ‘een consistent patroon van voelen en ervaren dat direct samengaat met een overeenkomstig consistent patroon aan gedragingen’. Daarmee kunnen de drie egoposities als volgt worden beschreven:

• Ouder egopositie (O): gedrag, gedachten en gevoelens die zijn overgenomen van ouders of ouderfiguren;
• Volwassen egopositie (V): gedrag, gedachten en gevoelens die een directe respons zijn op het hier-en-nu;
• Kind egopositie (K): gedrag, gedachten en gevoelens die vanuit de kinderjaren zijn herhaald.

De drie egoposities van een persoonlijkheid worden als volgt weergegeven in het model van de egoposities; ook wel het OVK-model genoemd:

Figuur: Model van de egoposities – Het OVK-model

Herkennen van de egoposities

De tekst die iemand zegt, kan vanuit de drie verschillende egoposities worden uitgesproken. Er zijn vier criteria waarmee je kunt herkennen welke egopositie op een bepaald moment aan zet is:

• Woorden en zinnen
• Toon van de stem
• Houding, mimiek en gebaren
• Situatie

Ik geef onderstaand een aantal kenmerken van de verschillende egoposities.

De Ouder

• ‘Je moet, je mag niet, pas op …’
• Hard en scherp of juist warm en teder
• Bekritiseren of verzorgen

De Volwassene

• ‘Wie, wat, waar, wat is mogelijk, …’
• Helder, duidelijk, informatie geven of vragen
• Gericht op het hier en nu

Het Kind

• ‘Hoi, ik heb zin in, ik voel, …’
• Jengelen, drammen of lachen en spelen
• Spontaan, rusteloos, in een duiken, springen

Transacties en voorbeelden

Wanneer twee mensen met elkaar in gesprek zijn, ontstaat er interactie tussen de egoposities van de twee gesprekspartners. Dit noemen we transacties.

Een transactie bestaat uit twee stappen:

1. Persoon A communiceert naar persoon B vanuit een bepaalde egopositie en spreekt daarmee (onbewust) persoon B aan in een egopositie.
   Bijvoorbeeld:
   Persoon A zegt op een bezorgde toon tegen persoon B “Gaat het wel goed met je?”
   Persoon A communiceert vanuit zijn Ouder-positie en spreekt hierdoor persoon B (onbewust) aan in zijn Kind-positie.

2. Persoon B communiceert naar persoon A en spreekt daarmee persoon A (onbewust) aan in een egopositie.
   Bijvoorbeeld:
   Persoon B antwoordt zuchtend naar persoon A “Nee, ik zie het allemaal niet meer zitten.”
   Persoon B reageert dan vanuit zijn Kind-positie; de positie waarin persoon A hem aansprak. We noemen dit een complementaire transactie.
   Voorbeeld 2:
   Persoon B antwoordt kort en bondig “Met mij gaat het prima. Hoe gaat het met jou?”
   Persoon B reageert dan naar persoon A vanuit een andere positie dan waarin persoon A hem aansprak. We noemen dit een kruistransactie.

Figuur: Transacties – Transactionele Analyse

Het levenscript

Het levenscript is naast het model van de egoposities, een van de centrale concepten in de Transactionele Analyse. Het levenscript is een diepgeworteld patroon dat onbewust ontstaat in onze kinderjaren. Transactionele Analyse ziet dit patroon als een verhaal dat we tijdens ons leven steeds weer opnieuw leven en dat steeds dezelfde afloop heeft. Deze afloop wordt in TA de pay-off van het script genoemd.
Ons levenscript is gebaseerd op besluiten die we als kind onbewust hebben genomen en door de boodschappen van ouders werden bekrachtigd. Bij het onderzoeken van je levenscript onderzoek je deze ‘scriptboodschappen’ van je ouders, zodat je als volwassene een nieuw besluit kan nemen en je scriptcirkel kunt doorbreken.

Het levenscript bestaat uit de volgende stappen die we voortdurend herhalen:

• Ervaring
  Gebeurtenis die ons raakt.
• Interpretatie
  Hoe we de ervaring waarnemen, uitleggen en verklaren.
• Conclusie
  Conclusie die we hieruit trekken voor onszelf, voor anderen en voor de wereld.
• Overtuiging
  Generalisatie van de conclusie door de voortdurende bevestiging van de conclusie.
• Besluit
  Besluit dat we nemen op basis van de overtuiging. Een besluit werkt op langere termijn als automatische piloot.
• Gedrag
  Hoe we dit besluit laten zien in ons gedrag (scriptgedrag).
• Reactie
  Reactie van onze omgeving op ons scriptgedrag.
• Uitbetaling
  De bevestiging van ons scriptgedrag; het bekende gevoel dat de reacties van onze omgeving ons opleveren.

De dramadriehoek

De door Stephen Karpman ontwikkelde dramadriehoek, is een bekend communicatiemodel uit de Transactionele Analyse. De dramadriehoek beschrijft drie scriptmatige rollen die inzicht geven in voorspelbare patronen in de interactie tussen mensen: de Aanklager, de Redder en het Slachtoffer.

De Aanklager
De Aanklager handelt vanuit de egopositie van de Kritische Ouder. Hij is overtuigt van zijn eigen gelijk, is kritisch-agressief, kleineert en beschuldigt anderen. Hij handelt vanuit de overtuiging ‘Ik ben ok, jij bent niet ok’.

De Redder
De Redder handelt vanuit de egopositie van de Verzorgende Ouder. Hij wil iedereen helpen en vindt dat hij weet wat goed voor anderen is. Daarmee maakt hij zichzelf superieur en maakt hij anderen klein; ‘Ik ben ok, jij bent niet ok’.

Het Slachtoffer
Het Slachtoffer handelt vanuit de egopositie van het Aangepaste Kind. Hij maakt zichzelf klein, vindt zichzelf minderwaardig, klaagt en wil door anderen geholpen worden. Hij handelt vanuit de overtuiging ‘Ik ben niet ok, jij bent ok’.

Je kunt de dramadriehoek heel goed gebruiken voor het opsporen van patronen en blokkades in de communicatie. Zo krijg je inzicht in je eigen gedrag en in hoe je uit de dramadriehoek kunt stappen.

De coach en zijn egoposities

Je kunt Transactionele Analyse ook heel goed gebruiken voor je persoonlijke ontwikkeling als coach, bijvoorbeeld aan de hand van de egoposities. De volgende opdrachten helpen je om je bewust te worden van de egoposities die je als coach inneemt, en nodigen je uit om te oefenen met het bewust innemen van verschillende egoposities tijdens je coachingsgesprekken.

Bewust worden van eigen patronen als coach
Kijk terug naar een (coachings)gesprek dat je de afgelopen dagen hebt gevoerd. Benoem van jezelf van elke egopositie minimaal één voorbeeld en schrijf op wat je dacht, voelde en deed.

• Van welke egopositie kun je het gemakkelijkst voorbeelden benoemen en van welke het lastigst?
• Wat was in de voorbeelden het effect van je egopositie op de reactie van de coachee?
• Schat in welk effect je op de coachee gehad zou hebben indien je vanuit een andere egopositie had gehandeld.

Bewust inzetten van egoposities tijdens coaching
Er is geen egopositie beter dan de andere. Een gezonde en evenwichtige persoonlijkheid heeft alle drie de egoposities ontwikkeld, waardoor je als coach kunt kiezen vanuit welke egopositie je wilt handelen afhankelijk van het effect dat je bij de coachee wilt bewerkstelligen. Oefen daarom in het variëren in je egopositie, bijvoorbeeld in je intervisiegroep.

Coachingswerkvormen met Transactionele Analyse

• Werkvorm Bewust worden van egoposities
  Een speelse manier om de coachee te laten ervaren vanuit welke egoposities hij handelt, is door drie vloerankers (Ouder, Volwassene en Kind) op de grond te leggen. De coachee gaat bij de 3 vellen staan en terwijl jullie samen een gesprek voeren, gaat hij steeds op het vloeranker staan met de egopositie van waaruit hij op dat moment communiceert.
  In de praktijk zul je de coachee veel aanwijzingen moeten geven om de juiste positie in te nemen.
• Werkvorm Communicatie met Transactionele Analyse
  Deze coachingswerkvorm is een uitdagend vervolg op de vorige werkvorm. De Werkvorm Communicatie met Transactionele Analyse staat beschreven op de online Toolbox Werkvormen Coaching.
  Je kunt ook de demonstratie video Transactionele Analyse binnen Coaching en Training bekijken.
• Werkvorm Het strookprofiel van Transactionele Analyse
  Binnen Transactionele Analyse worden strooks omschreven als ‘een eenheid van erkenning’. Een strook voorziet in onze behoefte aan aandacht, aanraking, erkenning of bemoediging. In mijn blog Transactionele Analyse en strooks lees je hier meer over.
  De werkvorm Het strookprofiel kun je gemakkelijk inzetten voor de onderstroom van de coachvraag. De werkvorm wordt beschreven op de online Toolbox Werkvormen Coaching.

Transactionele Analyse leren inzetten in je coaching?

Wanneer je Transactionele Analyse professioneel wilt leren inzetten tijdens je coaching, kun je bij Blankestijn & Partners terecht in de 3-daagse Opleiding Transactionele Analyse voor Coaches en Trainers.
In deze vervolgopleiding voor mensen die coach of trainer zijn, krijg je kennis en inzicht in een aantal essentiële thema’s uit de TA, leer je diverse TA-werkvormen begeleiden die je direct kunt inzetten in je coachingsgesprekken en werk je diepgaand aan je persoonlijke ontwikkeling als coach.

Meer over Transactionele Analyse en andere verdiepende coachingsmethodieken

Nieuwsgierig naar meer inspiratie, kennis en praktische handvatten voor coachen met Transactionele Analyse of andere verdiepende coachingsmethodieken? Lees dan:

• Transactionele Analyse en Strooks
• Verdiepende methodieken
• Begeleiden van Familieopstellingen

Meld je aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de nieuwste blogs, tips en artikelen op onze Kennisbank voor coaches, trainers en teamcoaches.

Toolbox voor coaches, trainer en teamcoaches

Meer tools vind je op onze kennisbank onder de Toolbox voor trainers, coaches en teamcoaches. Zoals:

• Toolbox Werkvormen Coaching
• Toolbox Persoonlijke Ontwikkeling voor Coaches
• Toolbox Coaching Theorie

Vervolgopleidingen voor coaches

Zoek je een vervolgopleiding waarin je je als coach of loopbaancoach persoonlijk en professioneel verder kunt ontwikkelen? Dan kun je bij Blankestijn & Partners bijvoorbeeld terecht in de volgende opleidingen:

• Opleiding Transactionele Analyse voor Coaches en Trainers
  Vervolgopleiding voor coaches en trainers waarin je inzicht krijgt in de essentie van TA en Transactionele Analyse leert inzetten in je coaching en training.
• Opleiding Systemisch Coachen met Familieopstellingen
  Vervolgopleiding voor coaches waarin je familieopstellingen leert begeleiden in een 1-op-1 coachingsgesprek.
• Opleiding Systemisch Loopbaancoach
  Vervolgopleiding voor loopbaancoaches en coaches waarin je systemisch leert werken met veel voorkomende loopbaanthema’s.